(159) 4. อธิคยฺหมนสิการกถา

[749] อธิคยฺห มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ เตน จิตฺเตน ตํ จิตฺตํ ปชานาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน จิตฺเตน ตํ จิตฺตํ ปชานาตีติ? อามนฺตา ฯ เตน จิตฺเตน ตํ จิตฺตํ ‘‘จิตฺต’’นฺติ ปชานาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน จิตฺเตน ตํ จิตฺตํ ‘‘จิตฺต’’นฺติ ปชานาตีติ? อามนฺตาฯ ตํ จิตฺตํ ตสฺส จิตฺตสฺส อารมฺมณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ตํ จิตฺตํ ตสฺส จิตฺตสฺส อารมฺมณนฺติ? อามนฺตาฯ เตน ผสฺเสน ตํ ผสฺสํ ผุสติ, ตาย เวทนาย…เป.… ตาย สญฺญาย… ตาย เจตนาย… เตน จิตฺเตน… เตน วิตกฺเกน… เตน วิจาเรน… ตาย ปีติยา… ตาย สติยา… ตาย ปญฺญาย ตํ ปญฺญํ ปชานาตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[750] อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรติ, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรติ, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ติณฺณํ ผสฺสานํ…เป.… ติณฺณํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[751] อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ติณฺณํ ผสฺสานํ…เป.… ติณฺณํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[752] ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต , อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ…เป.… ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ มนสิกโรนฺโต, อตีตํ ‘‘อตีต’’นฺติ มนสิ กโรติ, อนาคตํ ‘‘อนาคต’’นฺติ มนสิ กโรตีติ? อามนฺตาฯ ติณฺณํ ผสฺสานํ…เป.… ติณฺณํ จิตฺตานํ สโมธานํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[753] น วตฺตพฺพํ – ‘‘อธิคยฺห มนสิ กโรตี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ, ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ;

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยาฯ

‘‘สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ, ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ;

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยาฯ

‘‘สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ, ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ;

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา’’ติ [ธ. ป. 277-279]ฯ

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ อธิคยฺห มนสิ กโรตีติฯ

อธิคยฺหมนสิการกถา นิฏฺฐิตาฯ

16. โสฬสมวคฺโค